Interwencja w zakresie ryzyka nowotworowego

Tworzenie Indywidualnego Planu Zdrowotnego powinno obejmować zagadnienia dotyczące:

Czujności onkologicznej.
Kwalifikacji do badań przesiewowych.
Omówienie wyników badań (zwłaszcza markerów nowotworowych oraz badań sugerujących zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór).
Omówienie zasad profilaktyki chorób nowotworowych (w tym szczepień ochronnych).
Ustalenie wskazań do skierowania pacjenta do poradni genetycznej.

Pogłębiony wywiad onkologiczny – nowotwory występujące u pacjenta, w najbliższej rodzinie pacjenta (krewni wstępni, zstępni, rodzeństwo, krewni 2 stopnia)

Samobadanie piersi raz w miesiącu (najlepiej po miesiączce lub w ten sam dzień każdego miesiąca – zwrócenie uwagi na obecność zgrubień, guzków, zaciągnięcia skóry, powiększenia węzłów chłonnych, wycieku wydzieliny z brodawki), samobadanie jąder (raz w miesiącu w ten sam dzień każdego miesiąca – zwrócenie uwagi na zmianę wielkości, konsystencji, ból, powiększenie węzłów chłonnych)
Czujna obserwacja znamion – zwrócenie uwagi na zmianę wybarwienia, kształtu, wielkości, krwawienie, swędzenie, łuszczenie się
Samoobserwacja ciała:
- zmiany o charakterze guzków podskórnych, brodawek w okolicy narządów płciowych, w jamie ustnej,
- powiększenie węzłów chłonnych w typowych i nietypowych lokalizacjach
- chrypka powyżej 2 tygodni
- ból o nowej/niejasnej morfologii
- problemy z przełykaniem
- wcześniej niewystępującą niedrożność nosa
- niegojące się owrzodzenia skóry
- zmiany na paznokciach o charakterze przebarwień nieulegających przesuwaniu się przy wzroście paznokcia
- nieintencjonalny spadek masy ciała
- przewlekła pokrzywka / zmiany skórne o nietypowej morfologii (zespół paraneo)
- obecność krwi w stolcu, moczu, wydzielina z pochwy lub z cewki moczowej
- krwioplucie
- kaszel (lub zmiana charakteru kaszlu u palacza)
- zmiana rytmu wypróżnień
- zmęczenie, wyczerpanie, osłabienie

INDYWIDUALNY KALENDARZ BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH

Program dla kobiety w wieku od 45 do 74 lat, spełniających jedno z poniższych kryteriów:

w ciągu ostatnich 2 lat nie miała mammografii w ramach profilaktyki zdrowotnej (przy określaniu wieku należy wziąć pod uwagę rok urodzenia)
zakończyła okres 5 lat od leczenia chirurgicznego raka piersi i pozostajesz w trakcie uzupełniającej hormonoterapii (HT) – zalecenie badania co 12 miesięcy
zakończyła leczenie raka piersi i 5-letni proces monitorowania po zakończonym leczeniu – zalecenie badania co 12 miesięcy

Program dla osób w wieku:

od 50 do 65 lat,
lub od 40 do 49 lat, jeśli u najbliższych krewnych pacjenta, rozpoznano nowotwór jelita grubego,

które nie miały wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat.

(planowane są zmiany w zakresie programu, poniżej aktualny program przesiewowy)

Program dla kobiet w wieku 25-64 lata. Możliwość wykonania badania co 3 lata.

dziedziczne predyspozycje (około 5-10% wszystkich nowotworów) – rzadkie zachorowania na nowotwory, które spełniają kryteria rodowodowo-kliniczne (liczba chorych, stopień pokrewieństwa między chorymi, wiek zachorowania). Ryzyko zachorowania duże – skieruj do poradni genetycznej.
zachorowania rodzinne (około 15%) – częstsze niż predyspozycje dziedziczne – agregacja nowotworów w rodzinie, czyli kulminację zachorowań na nowotwory w rodzinie, ale nie spełniają kryteriów rozpoznania dziedzicznych predyspozycji (np. wiek pojawienia się objawów choroby jest późny). Ryzyko powtórzenia zachorowania w takiej rodzinie jest średnie lub małe – skieruj do poradni genetycznej.
zachorowania sporadyczne (75-80% zachorowań na wszystkie nowotwory) – są to najczęstsze zachorowania. Ich etiologia jest nieznana: rola czynników środowiskowych. Ryzyko ponownego wystąpienia nowotworu w rodzinie jest na poziomie ryzyka populacyjnego (czyli nie jest zwiększone) – nie wymaga skierowania do poradni genetycznej.

Zmiana nawyków żywieniowych.
Umiarkowana aktywność fizyczna.
Interwencja antynikotynowa.
Zmniejszenie/redukcja spożycia alkoholu/innych używek.
Redukcja stresu.
Poprawa jakości snu.
Samobadanie, czujność onkologiczna.
Korzystanie z programów badań przesiewowych.
Wykonywanie zgodnie z zaplanowanymi interwałami czasowymi badań dostępnych w programie Moje Zdrowie w przypadku spełniania kryteriów podwyższonego ryzyka zachorowania – PSA, anty-HCV, niedokrwistość chorób przewlekłych lub z niedoboru żelaza o niejasnej etiologii.
Szczepienia ochronne zgodnie z kalendarzem szczepień dorosłych – przeciwko HPV, przeciwko WZW B.

Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych. https://www.gov.pl/web/zdrowie/programy-badan-przesiewowych
Krajowy Rejestr Nowotworów. Onkologia. https://onkologia.org.pl/krn/